Zachowek to jeden z najważniejszych elementów prawa spadkowego, który budzi jednocześnie dużo emocji wśród spadkobierców. Czym jest zachowek i jaka jest jego podstawowa konstrukcja dowiesz się z tego wpisu. Zapraszam do lektury.

Zachowek występuje przede wszystkim wtedy, gdy osoba zmarła (spadkodawca) rozporządziła jeszcze przed śmiercią swoim majątkiem (np. napisała testament). Może się wówczas zdarzyć, że spadkodawca w treści testamentu nie przekazał swojego majątku osobom, które, gdyby nie było testamentu, dziedziczyłyby z mocy samego prawa.

Przykład: Ojciec ma trójkę dzieci, które w przypadku braku testamentu dziedziczą po nim majątek w równych częściach, każde po 1/3 majątku. Przed śmiercią ojciec sporządził testament, w którym cały majątek przekazał tylko jednemu dziecku.

W powyższym przykładzie w wyniku napisania testamentu dwoje dzieci zostało wyłączonych z dziedziczenia, a cały majątek został zapisany jednemu dziecku. I właśnie tym osobom nie ujętym w testamencie należy się zachowek. Posiadanie prawa do zachowku oznacza, że osoby te mogą domagać się od ujętego w testamencie dziecka części równowartości udziału, który przypadłby im, gdyby ojciec nie sporządził testamentu.

Jaka to część? To jest uzależnione od osoby uprawnionej do zachowku. Co do zasady jest to ½ wartości udziału spadkowego, który przypadłby tej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jest małoletni. Wówczas ma prawo otrzymać równowartość 2/3 udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym.

Przykład:
Jedynym przedmiotem w spadku jest nieruchomość o wartości 300.000 zł, która w całości została zapisana najstarszemu z trójki dzieci. Z dwójki pozostałych dzieci jedno jest pełnoletnie i zdolne do pracy, zaś drugie ze względu na chorobę trwale niezdolne do pracy. Gdyby ojciec nie sporządził testamentu każde z dzieci dziedziczyłoby 1/3 majątku spadkowego. Wartość udziału każdego z dziecka wynosi więc 100.000 zł. Dwójka rodzeństwa, które nie zostało ujęte w testamencie ma prawo do żądania od osoby ujętej w testamencie zachowku na następujących zasadach:

– osoba pełnoletnia, zdolna do pracy ½ wartości udziału spadkowego, który przypadłby jej  przy dziedziczeniu ustawowym, czyli 50.000 zł (1/2 ze 100.000 zł);

– osoba trwale niezdolna do pracy 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadłby jej  przy dziedziczeniu ustawowym, czyli 66.666 zł (2/3 ze 100.000 zł).

 Jednocześnie kodeks cywilny ogranicza krąg osób uprawnionych do zachowku. I tak zachowek przysługuje tylko zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom osoby zmarłej.

Podsumowanie:

Zachowek prawo dochodzenia przez osobę uprawnioną określonej części wartości udziału spadkowego, który przypadłby jej w przypadku dziedziczenia ustawowego
Osoby uprawnione zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z mocy ustawy
Czego można się domagać

1. jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni przysługuje 2/3 wartości udziału należnego przy dziedziczeniu ustawowym;

2. w innych wypadkach przysługuje 1/2 wartości udziału należnego przy dziedziczeniu ustawowym.