W maju 1991 r. weszła w życie ustawa, która z mocy prawa uznawała za nieważne orzeczenia wydane przez komunistyczne władze w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1956 r., jeżeli orzeczenie było wydane w związku z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Jednocześnie ustawa wprowadzała możliwość ubiegania się o odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, które wynikły z wykonania takiego orzeczenia. W najbliższym czasie czekają nas dwie istotne zmiany w.w. ustawy. Zapraszam do lektury.

Ustawa przez 26 lat swojego funkcjonowania przechodziła liczne nowelizacje, w ramach których m.in. jej zakresem przedmiotowym objęto orzeczenia władz komunistycznych wydanych do dnia 31 grudnia 1989 r. Zmieniano również zasady przyznawania odszkodowania i zadośćuczynienia. Na jej temat wypowiadał się też Trybunał Konstytucyjny, którego najbardziej istotnym orzeczeniem z punktu widzenia dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za działalność opozycyjną jest orzeczenie z dnia 1 marca 2011 r. (sygn. akt P 21/09). W orzeczeniu tym Trybunał uznał za niezgodne z konstytucją ograniczenie w ustawie wysokości odszkodowania i zadośćuczynienia, o jakie można się ubiegać oraz ograniczenie możliwości ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie  tylko na podstawie jednego tytułu spośród wszystkich wskazywanych przez ustawę (np. jeśli ktoś był internowany w stanie wojennym oraz tymczasowo aresztowany za działalność opozycyjną w roku 1986, to dochodząc odszkodowania lub zadośćuczynienia mógł wybrać tylko jedno zdarzenie jako podstawę swojego żądania). Autorem dwóch najnowszych nowelizacji jest senat.

Pierwszy projekt wpłynął do sejmu w czerwcu 2016 r. i aktualnie jest na etapie sprawozdania podkomisji (druk sejmowy 665). Na tym etapie prac legislacyjnych projekt ułatwia dochodzenie świadczeń poprzez likwidację terminu w jakim należy złożyć wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Aktualnie jest to termin jednego roku od stwierdzenia nieważności orzeczenia, podkomisja proponuje wprowadzenie terminu dziesięcioletniego. W pracach podkomisji usunięto zatem pierwotną propozycję senatu, aby nie było żadnego ograniczenia czasowego na złożenie wniosku, a samo  roszczenie nie ulegało przedawnieniu. Na etapie prac w podkomisji zrezygnowano również z pomysłu, aby odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługiwało osobom, które otrzymały status działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej. Samo świadczenie będzie mogło być zasądzone nie jak dotychczas tylko za wykonanie orzeczenia, ale również sam fakt jego wydania będzie wystarczający do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

Mimo, że podkomisja istotnie ograniczyła zmiany proponowane przez senat, to niewątpliwie mamy do czynienia z ułatwieniem dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia. Zgłoszony projekt zawiera jednak istotną zmianę, która ogranicza krąg podmiotów uprawnionych do ubiegania się o świadczenia. W aktualnym stanie prawnym, w przypadku śmierci działacza opozycji antykomunistycznej, uprawnienie do dochodzenia świadczenia przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców. Jeśli projekt wejdzie w życie, osoby te stracą powyższe uprawnienie.

Drugi projekt wpłynął do sejmu 13 listopada 2017 r. i jego autorem jest również senat. Projekt został skierowany do I czytania w komisjach (druk nr 2063).  Główna zmiana jaką niesie ze sobą projekt to rozszerzenie katalogu osób, którym przysługuje prawo ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Senat proponuje, aby prawo to przysługiwało również dzieciom, jeśli wraz z matką przebywały w miejscach pozbawienia jej wolności za działalność antykomunistyczną lub jeśli matka była pozbawiona wolności w okresie ciąży. Aktualnie osoby, które jako małoletnie były pozbawione wolności wraz z matkami lub których matka była pozbawiona wolności w okresie ciąży, nie mogą dochodzić odszkodowania i zadośćuczynienia za okres własnego faktycznego pozbawienia wolności.

Co prawda oba projekty są ze sobą w pewnym zakresie sprzeczne, ale myślę, że sprzeczności te będą usunięte w toku prac legislacyjnych.

Dodatkowe informacje:

http://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=665

http://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2063